अष्टविनायक गणपती नावे |अष्टविनायक यात्रेतील आठ मंदिरे
1. मोरेश्वर – मुरगाव (Morgaon – Mayureshwar)
- स्थान: पुणे जिल्हा, मुरगाव गाव
- कथा आणि महत्व: गणपतीने पावळ्यावर (मोरावर) विराजून दानव सिंधूचा वध केला. या मूर्तीला ‘Mayureshwar’ म्हणतात. अष्टविनायक यात्रा याच मंदिरावरून सुरू होते आणि पुन्हा येथेच समाप्ती होते .
- विशेषता: गणपती या मंदिराला आद्यपीठ मानले जाते, ज्याची महत्त्व Mudgala Purana आणि Ganesha Purana मध्ये उल्लेख आहे.
2. सिद्धिविनायक – सिद्धटेक (Siddhatek)
- स्थान: अहमदनगर जिल्हा, सिद्धटेक
- कथा: भगवान विष्णूने इथे गणपतीची उपासना करून मद आणि कैतभासुर या दानवांचा नाश केला. इथे गणपतीला सिद्धी (spiritual success) देणारा मानले जाते .
3. बल्लाळेश्वर – पाली (Pali – Ballaleshwar)
- स्थान: रायगड जिल्हा, पाळी गाव
- कथा: अपार भक्तीचे प्रतीक असलेल्या बालल या भाविकाच्या नावावरून हे गणपती ‘Ballaleshwar’ म्हणून ओळखला जातो.
- विशेषता: भक्ताच्या नावावर नाव असलेले एकमेव गणपती हे मंदिर आहे. मूळ विहीरसमोरील मूर्ती स्फूर्तिदायी मानली जाते .
4. वरदविनायक – महाड (Mahad – Varadvinayak)
- स्थान: रायगड जिल्हा, महाड गाव, फक्त कर्जत-खोपोळी जवळ
- कथा: राजा रुक्मंगडाने येथे गणपतीची उपासना करून कुठेही होत असलेल्या शापातून मुक्तता प्राप्त केली.
- विशेषता: मूर्ती तलावात आढळली होती. येथे राहणारा दीर्घकालिक दिवा 1892 पासून अखंड पेटत असून भक्त 财नीय असल्याचे मानले जाते .
5. चिंतामणी – थेऊर (Theur – Chintamani)
- स्थान: पुणे जिल्हा, थेऊर
- कथा: ऋषी कपिलाने त्याचा चितामणी (महत्वपूर्ण ज्वेल) गमावला तेव्हा गणपतीने ती परत आणली. मनाचे सर्व चिंते निवारण करण्यासाठी हे मंदिर प्रसिद्ध आहे .
6. गिरिजात्मक – लेण्याद्री (Lenyadri – Girijatmaj)
- स्थान: पुणे जिल्हा, लेण्याद्री गुहा परिसर
- कथा: माता पार्वतीने येथे तपश्चर्या करून गणपतीला आई म्हणून प्राप्त केले. गणपती ‘पार्वतीचा मुलगा’ या रुपात या मंदिरात आहे.
- विशेषता: गुहेत कोरलेले एकमेव अष्टविनायक मंदिर; लेण्याद्रीच्या गुहेत आहे .
7. विघ्नेश्वर – ओझर (Ozar – Vigneshwara)
- स्थान: पुणे जिल्हा, ओझर (पुण्यापासून ~85 km, कुकादी नदीकाठी)
- कथा: गणपतीने विघ्नासुर नावाच्या विघ्नदायक दानवाचा वध केला. त्यामुळे ‘Vighneshwar’ (विघ्ननाशक) म्हणून प्रसिद्ध आहे .
- विशेषता: सोन्याच्या शिखराने सजवलेले मंदिर, मूर्तीचे कोपरे हिरा आणि हिरव्या दगडांनी सजलेले आहेत .
8. महागणपती – रांजणगाव (Ranjangaon – Mahaganpati)
- स्थान: पुणे जिल्हा, रांजणगाव (शिरूर तालुका)
- कथा: त्रिपुरासुराशी युद्धापूर्वी भगवान शिवाने येथे गणपतीची पूजा केली.
- विशेषता: मूर्ती ‘Mahotkat’ असेही म्हणतात—दहा तोंड, वीस हात असलेली विशेष मूर्ती. पेशवांनी बांधलेले वास्तुशिल्प आहे .
एकत्रित सारणीत माहिती
| अनुक्रम | मंदिराचे नाव | स्थान | कथा / वैशिष्ट्य |
|---|---|---|---|
| 1 | मोरेश्वर (मुरगाव) | पुणे | यात्रा सुरू आणि संपणारे मुख्य मंदिर; Mayureshwar रूप |
| 2 | सिद्धिविनायक (सिद्धटेक) | अहमदनगर | विष्णूने मदु-कैथभाचा नाश करत दिली सिद्धी |
| 3 | बल्लाळेश्वर (पाळी) | रायगड | भक्त Ballal यांच्या नावावर आधारित मंदिर |
| 4 | वरदविनायक (महाड) | रायगड | शापमुक्ती; तेलाचा दिवा आटत नाही |
| 5 | चिंतामणी (थेऊर) | पुणे | मनाची चिंता दूर करणारे मंदिर |
| 6 | गिरिजात्मक (लेण्याद्री) | पुणे | गुहेतील एकमेव मंदिर; पार्वतीची तपस्थली |
| 7 | विघ्नेश्वर (ओझर) | पुणे | विघ्ननाशक गणपती; सोन्याचा शिखर, हिरा-डोळे |
| 8 | महागणपती (रांजणगाव) | पुणे | शिवपूजा; विशेष मूर्ती (10 तोंड, 20 हात) |
अष्टविनायक यात्रा — महत्त्व आणि अनुभव
- हे मंदिरं स्वयंभू गणपती (प्राकृतिक स्वरूपात प्रकटलेले) म्हणून मानली जातात .
- यात्रा किमान 2–3 दिवसांमध्ये पूर्ण करता येते, तर काही भक्त 1–8 दिवस, प्रभावी प्रवास अनुभवण्यासाठी निवडतात .
- पवित्रतेचा अनुभव, धार्मिक श्रद्धा आणि सांस्कृतिक परंपरेचा संगम या यात्रेतून मिळतो.